Ευρωπαϊκός τηλεοπτικός και διαδικτυακός κύκλος συμφωνιών του Μπετόβεν

του Κυριάκου Π. Λουκάκου

Κορυφαίες επέτειοι, εθνικές (Επανάσταση του 1821) και πολιτιστικές (η συμπλήρωση 30τίας από την ίδρυση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών), τιμήθηκαν χωρίς τον πανηγυρικό χαρακτήρα της ανθρώπινης συμμετοχής. Ομοίως και  η ευρωπαϊκή διοργάνωση «μαραθωνίου» εκτέλεσης των 9 συμφωνιών του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν από τον Γαλλογερμανικό πολιτιστικό δίαυλο Arte στις 21 Ιουνίου, την ημέρα δηλαδή που παγκοσμίως τιμάται η Μουσική. Το τεράστιο πανό στην πρόσοψη του εμβληματικού Αθηναϊκού κτηρίου, στη συμβολή Βασιλίσσης Σοφίας και Κόκκαλη, περιοριζόταν ευλόγως στην αναγγελία απευθείας μεταδόσεως τής 7^ης συμφωνίας από τον ιερό χώρο των Δελφών, στην οποία συνέβαλε οργανωτικά το Μέγαρο, ωστόσο το συνολικό εγχείρημα πιστεύουμε ότι αξίζει ειδικής μνείας και για την υποκείμενη μεν,  αλλά σαφή θεσμική του διάσταση.

Με  κεντρική παρουσίαση από τοποθεσίες του Στρασβούργου, όπου εδρεύει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο δημοκρατικά αδιαμφισβήτητος θεσμός της ενωμένης Ευρώπης, η πολύωρη προγραμματική αλληλουχία εξέπεμψε ισχυρό πολιτικό συμβολισμό. Από εδώ και σε αδιάκοπη ροή δρομολογήθηκε η ιδεατή περιοδεία σε 9 ενδιαφέροντες πολιτιστικούς προορισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την απουσία του βρετανικού BBC να βοά μεν για τον πολιτιστικό αποχωρισμό των Βρυξελλών από το Λονδίνο, όχι όμως και από Βρεττανούς μαέστρους, αν και η βαρυσήμαντη εξέλιξη φαίνεται να επηρεάζει ήδη δυσμενώς τη δραστηριότητα μουσικών από το Ηνωμένο Βασίλειο, των οποίων η ελεύθερη πρόσβαση σε ευρωπαϊκούς καλλιτεχνικούς χώρους φέρεται ότι έχει περιορισθεί αισθητά λόγω των νέων διατυπώσεων μετακίνησης προς εργασία.

Από ιδιαίτερους τόπους και χώρους

Χαρακτηριστικό του κύκλου των 9 συμφωνιών, οι οποίες εξακολουθούν να είναι ελευθέρως διαθέσιμες στο διαδικτυακό κοινό από την πλατφόρμα arte concert, έστω και χωρίς τα ενδιαφέροντα εισαγωγικά και συνδετικά σχόλια των έμπειρων παρουσιαστών, είναι η στροφή σε περιφερειακά και εναλλακτικά ορχηστρικά σχήματα, καθώς και σε λιγότερο προβεβλημένους, σημαντικούς και / ή ανελισσόμενους αρχιμουσικούς. Συμβολικά και τιμητικά η 1^η συμφωνία ανακρούσθηκε στην ασκεπή εσωτερική Αυλή των Αψίδων του πριγκιπικού ανακτόρου της γενέτειρας του συνθέτη, της Βόννης, από όπου ο μουσουργός είχε εγκαινιάσει τη μουσική του πορεία. Η «Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ» οδηγήθηκε ενθουσιωδώς από τον Βρετανό Daniel Harding, πάλαι ποτέ προστατευόμενο του ευρωπαϊστή σερ Simon Rattle και βοηθό του Claudio Abbado, που προσέφερε επιπλέον και την εισαγωγή «Λεονώρα αρ.3».

Για την 2^η συμφωνία, η οποία συμπληρώθηκε από την εισαγωγή στον «Κοριολανό», επιστρατεύθηκε η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ιρλανδικής Ραδιοφωνίας υπό τον Ισπανό αρχιμουσικό της Jaime Martín, από το 2022 διευθυντή της Συμφωνικής της Μελβούρνης, σε απευθείας σύνδεση με το Δουβλίνο, ενώ για την 3^η, την «Ηρωική» συμφωνία, που μετέβαλε τα δεδομένα για το μουσικό αυτό είδος, ταξιδέψαμε στο Ελσίνκι. Την Συμφωνική Ορχήστρα της Φινλανδικής Ραδιοφωνίας, που παρεμπιπτόντως ιδρύθηκε στα 1927, στην 100^η επέτειο θανάτου του Μπετόβεν, διηύθυνε ένας ακόμη Βρετανός, ο Nicholas Collon. Μαθητής του  αλησμόνητου στο ΜΜΑ Colin Davis, ο πρώτος μη αυτόχθων που αναλαμβάνει προσεχώς τα ηνία της Ορχήστρας προσέφερε ως ιδεαλιστικό συμπλήρωμα την εισαγωγή στη σκηνική μουσική για τον «Έγκμοντ».

Την «Ηρωική» συμφωνία της τηλεοπτικής Ευρωπαϊκής ημέρας Μπετόβεν ερμήνευσαν οι μουσικοί της Φινλανδικής ραδιοφωνίας από τον ναό Temppeliaukio, σμιλεμένο στον ίδιο γρανιτένιο βράχο που φιλοξενεί το Ελσίνκι, δείγμα όψιμου αρχιτεκτονικού εξπρεσιονισμού των αδελφών Timo και Tuomo Soumalainen, που «δένει» εξαιρετικά με την οραματική δομική τόλμη της μπετοβενικής δημιουργίας. Από πιο συμβατική τοποθεσία ήχησε η απολλώνια 4^η συμφωνία, στην καρδιά όμως της ενωμένης Ευρώπης και με συνοδευτικά μηνύματα. Την συμφωνία,  την οποία ο Ρόμπερτ Σούμαν είχε χαρακτηρίσει ως «λεπτοκαμωμένη Ελληνίδα κόρη ανάμεσα σε δυο γίγαντες της Εσπερίας», ερμήνευσαν οι  μουσικοί στη Μεγάλη Φιλαρμονική Αίθουσα του Λουξεμβούργου και ως υπόκρουση χορευτικού δρωμένου στον εξώστη του κτηρίου, που η γεννημένη στο Μεγάλο Δουκάτο, Ιταλικής καταγωγής  Sylvia Camarda χορογράφησε μαζί με νεαρούς πρόσφυγες. Στο πηδάλιο της Ορχήστρας ο γεννημένος στη Βαλένθια και κάτοικος Άμστερνταμ Gustavo Gimeno, πρώην  «κρουστός» της Βασιλικής Ορχήστρας Κονσέρτγκεμπάου, που συνδυάζει καθήκοντα στο Λουξεμβούργο με αντίστοιχα στη Συμφωνική του Τορόντο.

Άλμα στην ανατολική Ευρώπη για την 5^η συμφωνία, εκείνη που, σε ρομαντικές εποχές,  ατύπως προσονομαζόταν «συμφωνία του πεπρωμένου». Στις 5 το απόγευμα τοπική ώρα και από τον φημισμένο δακτύλιο της παλιάς πόλης της Πράγας, η Τσέχικη Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα (ας μην υπάρξει σύγχυση με την περιώνυμη Τσέχικη Φιλαρμονική), που ιδρύθηκε στα 1993 και επίσης εδρεύει στη «χρυσή πόλη» της Πράγας, ευαγγελίσθηκε το κοσμαγάπητο έργο υπό τη μπαγκέτα του Ιταλοαμερικανού Steven Mercurio,  4^ου κατά σειράν μόνιμου αρχιμουσικού της, που αριθμεί στους προκατόχους του εντόπια μεγέθη, όπως ο ιδρυτής της Ζντένιεκ Κόζλερ και ο Λίμπορ Πέζεκ. Με προϊστορία στο Φεστιβάλ των Δύο Κόσμων του Σπολέτο και μεγάλη ενασχόληση με την όπερα, ο Νεοϋορκέζος αρχιμουσικός απέδωσε κατάλληλα την προμηθεϊκή φόρτιση της δραματικής αυτής παρτιτούρας.

Προϊόν παράλληλης εργασίας με την 5^η, η «Ποιμενική» 6^η , επίκαιρη όσο ποτέ αποθέωση της Φύσης, μεταδόθηκε από τις όχθες της λίμνης του Ελβετικού Λουγκάνο, της πρωτεύουσας ενός από 2 Ιταλόφωνα καντόνια της μοναχικής και πλούσιας κεντροευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Την ενδιαφέρουσα  εκτέλεση επωμίσθηκε η καθιερωμένη ορχήστρα δωματίου «I Barocchisti» υπό την ανάγλυφη και ενθουσιώδη μουσική διεύθυνση του σοφού ιδρυτή και ηγέτη της Diego Fasolis. Η δημιουργία του σχηματισμού στα 1998, όπως και η επωνυμία του, αιτιολογούνται ως συνέχεια, υπό νέα οργανωτική μορφή, της ιστορικής «Società cameristica di Lugano», η οποία, ήδη από τη δεκαετία του 1950 και υπό την καθοδήγηση του Edwin Löhrer, είχε επιδοθεί συστηματικά στην πρωτοπορία αναβίωσης οργανικών και φωνητικών έργων της Αναγέννησης και της εποχής του Μπαρόκ.

Το Στρασβούργο φιλοξένησε την συχνά υποτιμώμενη λόγω της οικονομίας της, αλλά όχι λιγότερο αριστουργηματική, 8^η συμφωνία, ως ο έσχατος εμβληματικός για την ευρωπαϊκή ιδέα χώρος πριν από την επιστροφή στις βιογραφικές συντεταγμένες του τιμώμενου. Την Φιλαρμονική της Αλσατικής μητρόπολης διηύθυνε ο Σλοβένος Marko Letonja,  με την ένταση και τον  παλμό που αρμόζει σε μαθητή του Άντον Νάνουτ και του Ότμαρ Σουίτνερ…

Κουρεντζής για τα 30 χρόνια του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

        Τις δύο τελευταίες περιττής αρίθμησης συμφωνίες του Μπετόβεν, στον ευρωπαϊκό τηλεοπτικό και διαδικτυακά προσβάσιμο κύκλο της 6^ης Ιουνίου 2021,  επωμίσθηκαν αρχιμουσικοί με κυμαινόμενη αναλογία ελληνικού αίματος και μυθιστορηματικές μεταναστευτικές πορείες στους αντίποδες του ορίζοντα. Παρά τον λιβανωτό όμως της έμπειρης κεντρικής εισηγήτριας Annette Gerlach, για την Ελληνίδα συνάδελφό της Λένα Αρώνη, η παρουσίαση του Θεόδωρου Κουρεντζή στο παγκόσμιο κοινό υπήρξε από ισχνή έως ανύπαρκτη στα ελάχιστα δευτερόλεπτα της διεκπεραιωτικής παρέμβασής της. Έστω όμως και αν είναι ήδη επαρκώς γνωστή η πορεία του γεννημένου στον Βύρωνα και σπουδαγμένου στην Αγία Πετρούπολη μαέστρου, ουδόλως περιττεύει η μνεία της εκ μέρους του ανάληψης, το 2018, της μουσικής διεύθυνσης της νέας, ενιαίας Ορχήστρας της Ραδιοφωνίας SWR της Στουτγάρδης ή της εν έτει 2019 αποδέσμευσής του από μακρά και αξιομνημόνευτη θητεία στα ηνία της Όπερας του Περμ, για ελεύθερη πορεία του ιδίου και του επίλεκτου δημιουργήματός του, της Ορχήστρας και Χορωδίας musicAeterna. Επικεφαλής της πρώτης παρουσίασε την 7^η συμφωνία από τον ιερό χώρο του Μαντείου των Δελφών αυτό το δειλινό μιας μακράς θερινής μέρας, ως παράλληλο φόρο τιμής και σε συμπαραγωγή με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για την επέτειο της 30ετίας του.

Οι συνεργασίες με εκκεντρικούς σκηνοθέτες, αλλά και τα συχνά εξωμουσικά καρυκεύματα των συναυλιών του Κουρεντζή, όπως ενδεχομένως η συνοδευτική χορογραφία της Sasha Waltz και οπωσδήποτε η επιτηδευμένη είσοδός του στον χώρο της εκτέλεσης, οδήγησαν προφανώς τον κεντρικό συμπαρουσιαστή, τον Γάλλο μουσικολόγο και κριτικό Christian Merlin, να επιφυλάξει αποκλειστικά στον ιδιοφυή Έλληνα τους προειδοποιητικούς χαρακτηρισμούς της «πολύ παράξενης φιγούρας» και του «αμφιλεγόμενου», επαρκώς οικείους πάντως στον διάσημο καλλιτέχνη.

Η «ατάκα» έναρξη της συμφωνίας, με ενεργητικό, ρυθμικά κοφτό και ουδέ κατ’ ελάχιστον «συγκρατημένο» (sostenuto) τέμπο για την αξιομνημόνευτη εισαγωγική δήλωση της συμφωνίας που ο Βάγκνερ προσονόμασε «Αποθέωση του Χορού», κλιμακώθηκε σε αιματώδη, πανηγυρική συστράτευση για το «ζωηρό» (vivace) κύριο μέρος της κίνησης. Με μετριοπαθή ενστερνισμό των μετρονομικών ενδείξεων και χωρίς έλλειμμα υποκείμενου βάθους, μαέστρος και μουσικοί επιδόθηκαν σε ανάγνωση κλασικών αναλογιών, ιωνικής οικονομίας των ορχηστρικών όγκων, νευρώδη και όχι νευρική, καθώς και με ευπρόσδεκτες επιπρόσθετες φωτοσκιάσεις για την τηρηθείσα επανάληψη του κύριου θέματος. Έτσι, η συναρπαστικά τεκμηριωμένη εμμονή αγωγικής ακαμψίας ενός Χέρμαν Σέρχεν βρήκε εν προκειμένω πιστή και καλλιεργημένη συνέχεια από την υψηλών προδιαγραφών ορχήστρα.

Μάγος της δυναμικής, ο Κουρεντζής ανέπτυξε σε εξίσου συνεπή βηματισμό και το εμβληματικό allegretto, με τον φακό να παρέχει προς στιγμήν εχέγγυα λειτουργικότητας και κοινής αναπνοής της μουσικής με τη χορογραφία. Σε εστιγμένο, υπερταχύ ρυθμό και το presto του γ’ μέρους, χωρίς κάμψη για το κεντρικό τρίο του, παρά την σαφή αγωγική υπόδειξη σημαντικής ελάττωσης της ταχύτητας (assai meno presto). Σε παρόμοιο πλαίσιο, όμως, πρόωρης κορύφωσης, το τελικό allegro con brio απέτυχε να ανακαλύψει περιθώρια διεύρυνσης του μεθυστικού διονυσιασμού για ένα πραγματικά οργασμικό φινάλε, απαράκαμπτη προϋπόθεση κάθε εξέχουσας ερμηνεία! Κρίμα!