του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Ουδείς προγραμματικός στόχος είχε ασφαλώς επιδιωχθεί αρμοδίως για το 7ήμερο από τις 28 Ιουνίου έως τις 5 Ιουλίου, το χρονικό διάστημα δηλαδή που γεφύρωσε τις δύο συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών που σχολιάζουμε συνδυαστικά σήμερα. Δεν είναι δε ούτε καν στατιστικά πιθανό να είχε εντάξει η ίδια η Ορχήστρα σε κάποιο ενιαίο προγραμματικό πλαίσιο, έστω από τα γενικόλογα και χλιαρά εκείνα που ανέκαθεν συνηθίζει, τα 2 αυτά γεγονότα. Ο λόγος για τη «Sinfonia desde el Tercer Mundo» του Joaquín Orellana Mejía (*5.11. 1937), που ανακρούσθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και, λίγα 24ωρα αργότερα, στο Ηρώδειο αυτή τη φορά, την ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Σεργκέι Άιζενστάιν, με ενδιαφέρουσα μουσική υπόκρουση από τη γραφίδα μεν, χωρίς συμμετοχή δε του Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Μια τυχαία ακολουθία συναυλιών που όμως, χάρη στη δική μας επίσης τυχαία σημερινή ανακεφαλαίωση, ανατρέχοντας σε δοκιμασίες των ίδιων των συνθετών, παρέχει αξιοπρόσεχτη δειγματοληψία σχετικά με τη συγκριτική απαξία αυταρχικών καθεστώτων και εγκλημάτων τους, που έτυχε να απασχολήσει εσχάτως το δημόσιο διάλογο.
Η «μέγα-έκθεση» Documenta 14, σύνθετη και πολύπτυχη διοργάνωση, εγκαινιάσθηκε στις 8 Απριλίου και εκτυλίχθηκε σε δύο, εν μέρει επάλληλες, φάσεις, στην Αθήνα και στο Κάσελ. Η ολοκλήρωσή της συμπίπτει με την ημερομηνία δημοσίευσης του κειμένου αυτού (17 Σεπτεμβρίου). Στο πλαίσιό της, λοιπόν, η ελληνική πρωτεύουσα και ο ΟΜΜΑ είχαν το προνόμιο της πρώτης παγκόσμιας παρουσίασης της Συμφωνίας από τον Τρίτο Κόσμο, έργου συνθέτη από τη Γουατεμάλα και μάλιστα με το προνόμιο της παρουσίας του ιδίου στην πολύκροτη πρεμιέρα, όταν και απευθύνθηκε συγκινητικά από μικροφώνου στην αίθουσα «Χρήστος Δ. Λαμπράκης» (Φίλων της Μουσικής), πλήθουσα από ένα εν μέρει εναλλακτικό κοινό. Το συνειδητά ετερόκλητο έργο διηύθυνε αυθεντικά ο επίσης Γουατεμαλτέκος αρχιμουσικός Julio César Santos Campos (*19.06.1959), άλλη εξέχουσα φυσιογνωμία της πατρίδας του. Και επέτυχε να εναρμονίσει πολυάριθμες δυνάμεις, χορωδιακές (Δήμου Αθηναίων, ΕΡΤ και [παιδική] του Ωδείου Αθηνών) και συμφωνικές (ΚΟΑ), όλες επιφορτισμένες με ιδίωμα λόγιο και εν πολλοίς ευρωπαϊκό, με επταμελή παραδοσιακή μαρίμπα και την «ορχήστρα πρωτότυπων κρουστών» «Utiles Sonoros» υπό τον Δημήτρη Δεσύλλα. Μιλούμε για όργανα με ήχο εξωτικό και τραχύ, πολλά επινοημένα και κατασκευασμένα από τον ίδιο το Μεχία με στόχο, όπως εξάλλου και η Συμφωνία στο σύνολό της, την καταγγελία του οργανωμένου διωγμού του λαϊκού μουσικού στοιχείου, καθώς και συνολικά ενός στυγνού στρατιωτικού καθεστώτος και ενός άγριου εμφυλίου. Χάρη στην πυρετώδη σύμπραξη όλων, η Συμφωνία απέδειξε ότι διαθέτει επαρκές μουσικό υπόβαθρο για την μαλέρεια έκταση της διάρκειάς της, ως αλληλουχία χορωδιακών και ενόργανων επεισοδίων με συχνά ενδιαφέρουσες και πάντως ρέουσες ηχητικές και ατμοσφαιρικές οσμώσεις και μεταπτώσεις. Η κατανόησή της όμως ασφαλώς θα ενισχυόταν περαιτέρω από τη διαθεσιμότητα υπερτίτλων για ένα κείμενο προγραμματικής υφής που επιπλέον υπέγραφε ο ίδιος ο συνθέτης!
Για το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (1925), προπαγανδιστικό αριστούργημα του «βωβού» κινηματογράφου της χρυσής δεκαετίας της πρώιμης ΕΣΣΔ, τον λόγο υποκαθιστά η καταιγιστική κινηματογραφική αφήγηση και η επαναστατική χρήση τεχνικών μοντάζ του Σεργκέι Άιζενστάιν. Ο εμβληματικός σκηνοθέτης υπέκυψε σε καρδιακή προσβολή στα 1948, έχοντας μόλις γευθεί την επίφοβη δυσμένεια του αυθαίρετου «πατερούλη» της χώρας του. Επανερχόμενος σε μουσική από 5 συμφωνίες τού -επίσης ανεξίτηλα σημαδεμένου από τη «δυσμένεια» αυτή- Σοστακόβιτς (αρ, 4,5,8,10 & 11), που είχε συγκολληθεί για τη μοσχοβίτικη προβολή 50ετίας (1976), ένα χρόνο δηλαδή μετά τον θάνατο του συνθέτη, ο αγαπητός στους Αθηναίους μαέστρος Frank Strobel ανέπλασε την εκδοχή αυτή για συμφωνικό σχήμα. Αυτήν, ως υπόστρωμα της τεχνικά ανεπίληπτης προβολής, απέδωσε με πεποίθηση η ΚΟΑ, οδηγημένη με στιβαρό και ενθουσιώδες χέρι από τον -επίσης Γερμανό- ομότεχνο του Στρόμπελ, τον 47χρονο Jens Troester. Παρά την αρχική δυσπιστία μας προς το εγχείρημα, ομολογούμε εντυπωσιασμένοι τόσο από τη στέρεα συναρμογή της αποσπασματικής επιλογής μουσικών μερών με την επί της οθόνης δράση, όσο και -το σημαντικότερο- με την καταλυτική αίσθηση πώς παρακολουθούσαμε μια νέα άγνωστη συμφωνία του Σοστακόβιτς, άξια να εμπλουτίσει τον κανόνα των 15 άλλων για τη μεγάλη ορχήστρα!