Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΥΡΕΝΤΖΗΣ ΣΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ – ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ 2023

132

του Κυριάκου Π. Λουκάκου

Πορεία δοκιμασίας προς το εφετινό Ηρώδειο

Ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος αποτελεί τομή της ιστορίας ανάλογη της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ένα γεγονός παγκόσμιας και αδυσώπητης επιρροής σε συλλογικά και προσωπικά πεπρωμένα. Ιδίως για ανθρώπους των παραστατικών τεχνών με διεθνή ακτινοβολία και δράση, η ψευδαίσθηση υποχώρησης των γεωγραφικών συνόρων εν όψει παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και αγοράς κατέρρευσε. Έκθετοι, λόγω της φήμης τους, στον επιθετικό όσο και προωθητικό -συχνά ευγενών σκοπών- εναγκαλισμό εξουσιών  και καθεστώτων, διάσημοι καλούνται σε εκ των υστέρων «απολογίες» για πολιτικές πράξεις που, όποια κι αν είναι η άποψή τους,  δεν εμπλέκονται. Έτσι, αστέρες τού μεγέθους τής υψιφώνου Άννα Νετρέμπκο και τού αρχιμουσικού Θεόδωρου Κουρεντζή αντιμετωπίζουν διλήμματα επιλογής «νομιμοφροσύνης» όντας αμφίπλευρα ευάλωτοι σε πιέσεις και κόστη.

Υπό την έννοια αυτή ενώνουμε την ασήμαντη φωνή μας με την θαρραλέα στάση τού Διευθυντού του Φεστιβάλ τού Salzburg Markus Hinterhäuser, ο οποίος, αφιστάμενος της πρακτικής ακυρώσεων άλλων φημισμένων μουσικών προορισμών, δήλωνε, εν όψει τής διοργάνωσης τού 2022, ότι δεν επιθυμούσε να πιέσει τους μουσικούς τής ορχήστρας τού Κουρεντζή MusicAeterna να εκφρασθούν κατά τού Πολέμου επειδή «δεν είναι στρατιώτες, δεν ευθύνονται για ό,τι συμβαίνει» και «η ενοχή δεν είναι συλλογική», συμπληρώνοντας ότι συμπάσχει με τον αρχιμουσικό «που αισθάνεται υπεύθυνος και αλληλέγγυος προς τα μουσικά σχήματα που οικοδόμησε στη Ρωσία» και ότι «είναι λάθος να τον τιμωρήσουμε επειδή συμπαραστέκεται στους μουσικούς του».

currentzis_teodor_c_alisa_calipso

Αποτελεί ένδειξη τού καλλιτεχνικού διακυβεύματος, που ενσωματώνει ο ροκ-σταρ τής μπαγκέτας, το γεγονός ότι, μετά την εν τω μεταξύ αναγκαστική απογύμνωση τής θαυμαστής αυτής Ορχήστρας (και Χορωδίας) από μη Ρώσους μουσικούς της, μέσω τής θεσμοθέτησης υποχρεωτικής εγκατάστασης των μελών της στη Ρωσική Ομοσπονδία, ο Ελληνορώσος αρχιμουσικός κατόρθωσε σε ελάχιστο χρόνο να δημιουργήσει ένα  νέο σχήμα 112 δεξιοτεχνών από 28 χώρες με την ιδεαλιστική ονομασία «Utopia». Με αυτόν τον σχηματισμό προσκλήθηκε εκ νέου από τον Χιντερχώυζερ για 4 εμφανίσεις στο Φεστιβάλ Ζάλτσμπουργκ 2023, με τον καλλιτεχνικό διευθυντή να αψηφά νέες επιθέσεις σχετικές με τον ξένο του, συμπεριλαμβανομένου τού Προέδρου τής Ενώσεως Γερμανών Μουσουργών που απηύθυνε σχετική ανοιχτή επιστολή. Τη στάση τού Intendant μοιάζει να επικροτεί και ο τίτλος τής 243ετούς Ελβετικής εφημερίδας Neue Zürcher Zeitung που κάνει λόγο για «θυμό που αποδείχθηκε ανύπαρκτος», ενώ αξιοσημείωτη αναδεικνύεται και η στάση τής Ορχήστρας τής Ραδιοφωνίας τής Νοτιοδυτικής Γερμανίας (SWR), που αντέδρασε, δια του εκπροσώπου τύπου της,  υπερασπιζόμενη τον βαλλόμενο καλλιτεχνικό διευθυντή της χωρίς περιστροφές. Αν και «χωρίς αμφιβολία θα ήταν ευκολότερο» αν ο Μαέστρος έπαιρνε θέση, ουδέποτε η Ορχήστρα το απαίτησε, επειδή έχει συνείδηση των συνεπειών που θα είχε για τον καλλιτέχνη στη Ρωσία. «Ο ίδιος φυσικά θα μπορούσε να εγκαταλείψει τη Ρωσία και να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του αλλού. Στη Ρωσία όμως έχει τον τίτλο του αρχιμουσικού τής MusicAeterna και φέρει ευθύνη για αυτό το Σύνολο», πέραν τού γεγονότος ότι «δεν έχει προκληθεί υπόνοια ότι ο ίδιος υποστηρίζει τον Πόλεμο» κατέληγε η ανακοίνωση…

 

3η Συμφωνία του Μάλερ στο Ηρώδειο για την Μετά-εποχή τού Κόσμου

Με δεδομένες τις αντίξοες συνθήκες πριν και μετά την μετάκληση τού Θεόδωρου Κουρεντζή και του νέου σχηματισμού του υπό την αναγνωρίσιμα ελληνοπρεπή επωνυμία «Utopia», γίνεται ευχερώς αντιληπτή η ιστορική διάσταση τής συναυλίας τους, της 15ης Ιουνίου στο Ωδείον Ηρώδου τού Αττικού, όχι απλώς σε σχέση με το οργανωτικό μέρος, αλλά και με τη σημασία της για αρχιμουσικό της ιδιαιτερότητας ενός παγκόσμιας απήχησης καλλιτέχνη. Αμφιλεγόμενου ίσως για θιασώτες τής μουσικής πεπατημένης, αλλά ειδώλου πολύ περισσότερων, μεταξύ των οποίων και σημαντικοί ομότεχνοί του, που συμμερίζονται τον καταλυτικό ριζοσπαστισμό της προσέγγισής του στη Μουσική, μια διαδικασία που δεν εξαντλείται για εκείνον σε μια «φελλινική» επιβολή, αλλά εκτείνεται, παραφράζοντας δηλώσεις του, στον συμμετοχικό «γυμνισμό» τού ίδιου και των συνοδοιπόρων του, αναζητώντας ιδεαλιστικά και με επαναστατικά ρομαντικό οίστρο μια κατανοητή στην εποχή μας απήχηση των ερμηνευόμενων έργων.      

Ο ηλεκτρισμός τής προσδοκίας ήταν διάχυτος στο κατάμεστο ρωμαϊκό μνημείο υπό την Ακρόπολη και οι πρώτες καταλυτικές νότες της 3ης συμφωνίας τού Γκούσταφ Μάλερ είχαν ηχήσει, όταν ο αποδιοργανωτικός ήχος κινητού οδήγησε τον μαέστρο στη διακοπή και επανέναρξη τής εκτέλεσης, ευεργετική εν τέλει λόγω της αυξημένης συνεκτικότητας στην απόδοση των μουσικών. Από τα πρώτα μέτρα τής υπερημίωρης α’ κίνησης αισθανθήκαμε καταλυτική την εγκαθίδρυση τραγικής ατμόσφαιρας μέσα από αναλυτικότατα οργανωμένο τέμπο, με  πανίσχυρη υποκριτική οργανική φόρτιση, ουδαμού καταφανέστερη από την εκ βαθέων κραυγαστική διαμαρτυρία εγχόρδων και χάλκινων γι’ αυτό το εναρκτήριο, περίτεχνα ανεπτυγμένο οιονεί πένθιμο εμβατήριο, συμπτωματικά την επαύριον ενός πρωτοφανώς πολύνεκρου ναυαγίου. Δεν ήταν λίγες οι στιγμές που ανακαλέσαμε την πνευματική παραλληλία τού Κουρεντζή με τον «ιεροφάντη» Δημήτρη Μητρόπουλο, του οποίου η 3η επρόκειτο να αποβεί κύκνειο άσμα. Και εν προκειμένω, ουδείς φόβος χαλάρωσης στην μνημειακή αρχιτεκτονική τής Συμφωνίας, χωρίς θυσία της εκφραστικής προσήλωσης στη λεπτομέρεια (πρβλ. τις ακραία υπόκωφες υποσημειώσεις των τυμπάνων) αλλά και χωρίς προσφυγή σε μελοδραματική ευτέλεια. Ήταν ένα πρώτο μέρος με εφιαλτικά στωική πρόοδο, με διαλείμματα μαγικών υδατογραφιών των εγχόρδων και με αφομοιωμένη τη διάφανη φυσιολατρία της φάσης «τού Μαγικού Κέρατος», δροσερή κι όμως αλλόκοσμα τρομακτική.

Σε όλη τη διαδρομή τού έργου ο Κουρεντζής δικαίωσε τη βιολονίστα της Συμφωνικής τής Βιέννης Szymanska-Čonka για τη διαπίστωσή της ότι «δεν είναι μαέστρος των πρώτων μόνο αναλογίων», αλλά και τον δεξιοτέχνη τού κόρνου Christian Binde στην πεποίθησή του ότι «ο Τέο αντιλαμβάνεται το μετα-περιεχόμενο τής μουσικής, την συνενωτική της δύναμη», δηλώσεις που συνάδουν με τη διακήρυξή του ότι «η ουσία είναι όχι στην αναδημιουργία, αλλά στην ανακάλυψη». Παρά τις σημειακές αστοχίες, όπως η υποκατάσταση της χορωδίας αγοριών από την θηλυκρατούμενη Rosarte, αλλά με την ιδιωματική συνηγορία τής  κοντράλτο Wiebke Lehmkuhl για την επίκληση στον Άνθρωπο και των Κυριών τής Ακαδημίας Αοιδών τής Βιέννης, ο Μάλερ του Κουρεντζή αναδείχθηκε ενορατικά ταυτοτικός και επίκαιρος, αναβαπτισμένος στον ιστορικό σαρκασμό και τα αποκαλυπτικών διαστάσεων  δράματα της μετα-εποχής μας. Μουσική εμπειρία ζωής!

                                                     Αναδημοσίευση από την ΑΥΓΗ τής Κυριακής 10+17.09.2023