του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Χωρίς να παραγνωρίζουμε τη διαδικτυακή προσφορά θεαμάτων αρχείου στους ιδιαίτερους καιρούς που διανύουμε, παράλληλη προσοχή αποδίδουμε στο εύρος μεταδόσεων που η Ευρωπαϊκή Ραδιοφωνική Ένωση εξακολουθεί να θέτει στην αδάπανη διάθεση των δημοσίων ραδιοφωνιών ανά την υφήλιο. Ανάμεσά τους αρκετές προγραμματικά ευφάνταστες εκδηλώσεις, που έλαβαν χώραν λίγο πριν από την αναστολή της μουσικής ζωής και ενίοτε αναδίδουν ευπρόσδεκτη διάσταση αγγίγματος των καιρών.
Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται η συναυλία της Συμφωνικής Ορχήστρας του BBC, που δόθηκε στο Barbican Hall του Λονδίνου την Παρασκευή 13 Μαρτίου και αναμεταδόθηκε από τον κύριο δημόσιο ραδιοφωνικό σταθμό του Βερολίνου λίγες ημέρες αργότερα. Στο πόντιουμ ο Edward Gardner, από τους σημαντικότερους μαέστρους της νεότερης γενιάς (*1974) του Ηνωμένου Βασιλείου και ήδη δεσμευμένος ως ο επόμενος πρώτος αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής του Λονδίνου για την πενταετία 2021-26. Ο απόφοιτος του Ήτον, του Καίμπριτζ και της Βασιλικής Ακαδημίας της Μουσικής, αλλά και πρώην μουσικός διευθυντής της ENO, διαμόρφωσε μιαν ακολουθία έργων συνεκτική και γεμάτη ανακαλύψεις. Ανύπαντρος πατέρας ενός αγοριού και ο ίδιος, ο Γκάρντνερ αξιοποίησε ως αφετηρία αυτής της ψυχαναλυτικά δομημένης μουσικής εμπειρίας το ποίημα «Verklärte Nacht» του Richard Dehmel, γύρω από την τολμηρή εξομολόγηση μιας γυναίκας στον εραστή της, για το παιδί που κυοφορεί από τον προκάτοχο του, και την απρόσμενη ετοιμότητα εκείνου να το αναλάβει σαν δικό του, απλά από αγάπη!
Τη βραδιά εγκαινίασε η «Εξαϋλωμένη Νύχτα» (1899/1902) που καθιέρωσε τον Arnold Schoenberg, στη μεταγραφή για ορχήστρα εγχόρδων, που σημειωτέον είχε πρωτοπαρουσιασθεί στα 1924 στο βρετανικό Newcastle! Τα έγχορδα του BBC μετουσίωσαν ιδανικά τη νυχτερινή ατμόσφαιρα, την εσωτερική έξαρση και τη διαφάνεια του ημίωρου έργου. Αυτή την «Εξαϋλωμένη Νύχτα», που παρεμπιπτόντως είχε συναρπάσει τον Ντέμελ, διαδέχθηκε μια δεύτερη, κυριολεκτική μελοποίηση του ποιήματος από τον ιδιόρρυθμο και ιδιοφυή μαέστρο και συνθέτη Oskar Fried (1871-1941, έργ.9), γνωστό από την πρώτη ηρωική ηχογράφηση (1923/4) συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ (της 2ης, ανατύπωση μ.ά. Naxos – 8.110152-53 ). Γιος πάμπτωχου Εβραίου Βερολινέζου εμπόρου, υποσιτισμένος γυρολόγος, χωρίς θεσμική μουσική παιδεία, ο ακροαριστερός Φρηντ εξελίχθηκε ραγδαία σε κορυφαίο της εποχής του και άφησε την τελευταία του πνοή στη Μόσχα, ως σοβιετικός πολίτης, πρόσφυγας του ναζιστικού διωγμού. Την υπερρομαντική 10λεπτη σύνθεση υπερασπίσθηκαν με πίστη και μουσικότητα η μεσόφωνος Christine Rice και ο τενόρος Stuart Skelton.
Ο Αυστραλός, από τους εξέχοντες βαγκνερικούς ερμηνευτές της εποχής μας, επωμίσθηκε με αθλητικό φρόνημα και τον επόμενο, απαιτητικό προγραμματικό σταθμό, την 15λεπτη μελοποίηση (1915) ενός ποιήματος του Εβραίου Αυστριακού ποιητή Erwin Weill (που μαρτύρησε στα 1942 σε στρατόπεδο των Ναζί), από τον βασιλιά της οπερέτας Franz Lehár. Υπό τον τίτλο «Fieber», ο «Πυρετός» αυτός περιγράφει την επιθανάτια αγωνία ενός τραυματία του Μεγάλου Πολέμου και συνετέθη από ένα Λέχαρ συγκλονισμένο από τη δική του επίσκεψη στο στρατιωτικό νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν ο αδελφός του. Η εκφραστική, υπαρξιακή φόρτιση της γραφής αποδίδει με ζοφερή ενάργεια αναμνήσεις και παραισθήσεις του λαβωμένου νέου, προτού μια φωνή ενημερώσει παγερά πως «ο ασθενής στο κρεβάτι 8 απεβίωσε». Ένα πραγματικό εύρημα!
Τη συναυλία ολοκλήρωσε η θεωρούμενη και ως 5η συμφωνία του Johannes Brahms, το κουαρτέτο για πιάνο και έγχορδα αρ.1 έργ. 25 (1861), στην ενορχήστρωση του έτους 1937 που ο Σαίνμπεργκ έφερε εις πέρας με προτροπή του Όττο Κλέμπερερ, πρώτου διδάξαντος στο Λος Άντζελες. Έχοντας αντιμετωπίσει ανέκαθεν με σκεπτικισμό τη μεταγραφή αυτή, ομολογούμε τη συνθηκολόγησή μας ενώπιον της πειστικότητας μιας φωτισμένης ερμηνείας που επέτυχε να συγκεράσει ευδιάκριτα το ύφος εκατέρου των συνθετών, διεκδικώντας γι’ αυτό το υβρίδιο επάξια θέση στο κεντρικό συμφωνικό ρεπερτόριο.